Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM)

Jest praktycznie bezbolesne, a niekiedy niesie ze sobą spore konsekwencje. Ukłucie kleszcza może wydawać się błahostką, jednak w dzisiejszych czasach praktycznie połowa z tych insektów zarażona jest niebezpiecznymi dla zdrowia człowieka, chorobami. Kleszcze przenoszą wiele chorób m.in boreliozę, a także kleszczowe zapalenie mózgu KZM. Ta ostatnia przypadłość jest niezwykle niebezpieczną chorobą dla organizmu ludzkiego. Kleszczowe zapalenie mózgu to wirusowe zapalenie mózgu, zwane także wczesnoletnim zapaleniem mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych bądź centralnoeuropejskim zapaleniem mózgu, wywoływane jest najczęściej w następstwie ukąszenia przez kleszcza. W Polsce do największej liczby zachorowań dochodzi w okresie od marca do listopada – wówczas kleszcze wykazują największą aktywność.

Wirus kleszczowego zapalenie mózgu należy do rodziny Flaviviridae i zgodnie z klasyfikacją Międzynarodowego Komitetu Systematyki Wirusów jest on pojedynczym gatunkiem wirusa występującego w 3 podtypach: dalekowschodnim,syberyjskim,zachodnioeuropejskim. Ma wielkość około 50 nm i zawiera materiał genetyczny w postaci jednoniciowego RNA. Zbudowany jest z:

• białka strukturalnego (C, E, M),
• białka niestrukturalnego (NS1, NS2A, NS2B, NS3, NS4A, NS4B, NS5). 

Wśród nich należy wyróżnić białko E, które bierze udział w przyłączaniu wirusa do komórki gospodarza oraz odpowiada za uruchomienie odpowiedzi immunologicznej i produkcję specyficznych przeciwciał.

Może Cię też zainteresować:

Kleszczowe zapalenie mózgu objawy
Kleszczowe zapalenia mózgu leczenie
Szczepienie przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu

Rezerwuarem kleszczowego zapalenia mózgu są na ogół zwierzęta:

• krety, małe gryzonie - szczególnie myszy,
• jelenie, sarny,
• wiewiórki,zające czy jeże,
• ptaki,
• zwierzęta domowe np. koty, owce, krowy, psy.

Czym jest odkleszczowe zapalenie opon mózgowych ?

Głównymi nosicielami tej choroby są kleszcze. Człowiek zaraża się poprzez ukłucie zakażonego insekta. Wirusy o nazwie flawiwirusy wnikają do organizmu ludzkiego i rozprzestrzeniają się po całym układzie nerwowym, głównie oczywiście w okolicach mózgu. Choroba ta występuje praktycznie wszędzie, w Polsce także. Najczęściej można ją spotkać na terenach całej Europy, głównie środkowej, aż po Ural. Co ciekawe, KZM można najszybciej się zarazić w takich  państwach, jak: Austrii, Niemczech, Czechach, na Słowacji, Szwajcaria, Węgry, Rosja i niestety Polska. Zapadalność na kleszczowe zapalenie mózgu nadal jest wysoka, w 1993 roku, odnotowano wzrost zachorowań nawet o 30%, głównie w Polsce.

 

Zakażone tymi wirusami kleszcze w zupełności nie chorują na to schorzenie. Co ważne, same mają zdolność przenoszenia wirusów na młode osobniki oraz na inne kleszcze. Zakażony kleszcz jest trwałym nosicielem KZM, sam otrzymuje tego wirusa od gryzoni, ptaków i zwierząt leśnych. Do zakażenia dochodzi w momencie ukłucia przez kleszcza danego zwierzęcia. Warto wiedzieć, że chorobę tę może spowodować wypicie zakażonego, surowego mleka koziego lub krowiego, dlatego najlepiej zawsze zagotować go, wtedy wszystkie flawiwirusy giną. Dobrze jest także unikać nieprzebadanych produktów mlecznych z gospodarstw wiejskich. Warto pamiętać, aby wszystkie wyroby były pasteryzowane, dzięki temu z pewnością będą wolne od wszelakich wirusów. Obszarami endemicznymi są z pewnością województwa: warmińsko - mazurskie i podlaskie.
 

Główne przyczyny zarażenia wirusem okleszczowego zapalenia mózgu?

• Chorobą można zarazić się od ugryzienia przez zaifekowanego kleszcza niezależnie od tego, jak długo pajęczak pozostaje w naszym ciele. 
• Do zakażenia może dojść także podczas pracy z zakażonym materiałem, np. w laboratoriach.
• Istnieje duże prawdopodobieństwo zarażenia na drodze kropelkowej, czyli poprzez wdychanie wirusów znajdujących się  w powietrzu. W temperaturze pokojowej wirusy KZM wykazują zjadliwość nawet do 6 godzin. 
• Do rozwoju choroby dochodzi także poprzez transfuzję krwi i przeszczep organów od osób będących w okresie wiremii.
• Ciekawy jest aspekt możliwości rozwoju kleszczowego zapalenia mózgu po spożyciu niepasteryzowanego mleka krowiego, owczego lub koziego. Wirus KZM jest jednak wrażliwy na zmianę temperatury, więc profilaktycznie powinniśmy zawsze przegotowywać produkt przed użyciem.

 

Postacie kleszczowego zapalenia mózgu:

• Oponowe - łagodna forma choroby, która przemija zwykle po 7-14 dniach,
• Oponowo-mózgowa - ma cięższy przebiegiem niż postać oponowa. Może dojść do zaburzenia świadomości oraz do porażenia nerwów czaszkowych oraz pogorszenia pamięci i koncentracji.
• Oponowo-mózgowo-rdzeniową – to najcięższa postać odkleszczowego zapalenia mózgu podczas których dochodzi do porażenia kończyn i mięśni oddechowych. 
• Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, mózgu i korzeni nerwowych – bardzo rzadka forma choroby przebiegająca z niedowładem kończyny górnej.

 

Kleszczowe zapalenie mózgu: objawy

Charakterystycznymi objawami tej choroby są bóle głowy, wysoka gorączka, ból stawów i mięśni. Jednym słowem symptomy chorobowe bardzo przypominają grypę, dlatego bardzo ciężko powiązać te objawy z kleszczowym zapaleniem mózgu (KZM). W kolejnej fazie pojawiają się wymioty, nudności biegunki. Pierwsze objawy mogą dopaść już po 7 lub 14 dniach od ukąszenia kleszcza. Chory zwykle trafia do szpitala z silnymi objawami grypopodobnymi lub przechodzi chorobę, będąc nieświadomym. W cięższych przypadkach choroba ta prowadzi do zapalenia opon mózgowych, a nawet śpiączki! U chorego pojawiają się drgawki, a nawet utrata świadomości. Nieleczona choroba kleszczowego zapalenia mózgu, może doprowadzić do przykurczy mięśni, drętwień, a nawet trwałych niedowładów! Jeśli objawy stają się niepokojące oraz nie ustępują po około półtora tygodnia, niezwłocznie należy udać się do specjalisty, czyli lekarza pierwszego kontaktu. On z pewnością wyśle na dalsze badania.

Warto zaznaczyć, że u dzieci choroba ta przebiega dosyć łagodnie, nie dając aż tak jednoznacznych objawów. Można ją bardzo łatwo pomylić z innymi chorobami wieku dziecięcego. Natomiast, w przypadku dorosłych może dojść do ciężkich i wpływających na zdrowie powikłań, które mogą doprowadzić nawet do niepełnosprawności.

Zapalenie opon mózgowych jest najlżejszym objawem klinicznym odkleszczowego zapalenia mózgu. Szacuje się, że nawet 60% chorych przechodzi je w sposób łagodny. Warto uważać na długo utrzymujące się objawy grypopodobne, gdyż druga faza choroby może przebiegać praktycznie bezobjawowo. Rzadziej może występować u chorych zapalenie mózgu lub rdzenia mózgowego.

Przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu istnieje skuteczna szczepionka, która całkowicie chroni przed zachorowaniem na tę uciążliwą chorobę. Zaleca się szczepienie głównie osób, przebywających na obszarach o zwiększonej liczbie zachorowań. Tereny te znajdują się na północy Polski, są to: Warmia, Mazury, okolice Podlasia i Białegostoku.

Obszary występowania Kleszczowego zapalenia mózgu
 

Kleszczowe zapalenie mózgu: leczenie

 

Leczenie KZM polega głównie na leczeniu objawowym. Pacjentowi podawane są leki przeciwgorączkowe oraz przeciwzapalne, a także wspomagające leczenie innych objawów, np. wymiotów czy kaszlu. Na rynku nie ma dostępnych żadnych typowych leków, które polepszyłyby rokowania chorego. Dzieje się tak też dlatego, że kleszczowe zapalenie mózgu, choć brzmi niezwykle nieprzyjemnie, nie jest chorobą, która niesie za sobą ogromne konsekwencje. Jeśli u chorego przedłużają się objawy grypopodobne, jest zmuszony on udać się ponownie do lekarza, który wysyła na szczegółowe badania, pozwalające wykryć tę przypadłość.

Aby wykryć kleszczowe zapalenie mózgu, należy dokonać badań wirusologicznych. Można też wykonać testy serologiczny lub badanie PCR. Najwięcej pewności daje natomiast wykrycie wirusa we krwi pacjenta.
 

Kleszczowe zapalenie mózgu: Szczepienia

 

Dostępne są inaktywowane szczepionki przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu. Aby skutecznie ochronić się przed zakażeniem konieczne jest przyjęcie 3 dawek szczepienia pierwotnego oraz dawek przypominających co 3-5 lat. Zaszczepienie zimą lub wczesną wiosną zapewnia ochronę już od początku aktywności kleszczy (od kwietnia do października). Szczepionki zalecane są w określonych grupach zawodowych oraz osobom przebywającym na obszarach endemicznych. Szczepionki przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu cechuje wysoka skuteczność – na 100 szczepionych powyżej 95 osób wytwarza przeciwciała ochronne zabezpieczające przed powikłaniami.

Przeciwwskazaniem do szczepienia przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu są reakcja anafilaktyczna po wcześniejszej dawce szczepionki, ostra choroba przebiegająca z gorączką oraz nasilona reakcja alergiczna na substancje pomocnicze wchodzące w skład szczepionki. Po podaniu szczepionki mogą występować miejscowe niepożądane odczyny poszczepienne, głównie przemijający ból w miejscu wstrzyknięcia obrzęk, bolesność, zaczerwienienie. Może też rzadko dochodzić do odczynów uogólnionych, np. przejściowy stan gorączkowy, ogólne osłabienie, objawy grypopodobne.

 

Kleszczowe zapalenie mózgu: powikłania

 

Choć choroba ta zwykle przebiega dość łagodnie, a pacjenci leczeni są podobnie jak przypadku chorób grypopodobnych lub zapalenia opon mózgowych, może także dojść do poważniejszych powikłań. Są one z reguły wynikiem nieleczonego w zupełności kleszczowego zapalenia mózgu. Jako że choroba ta dotyka układ nerwowy człowieka, może prowadzić do licznych niedowładów kończyć. W przewlekłym zapaleniu kleszczowym mózgu może dojść do paraliżu lub uszkodzenia poszczególnych nerwów, co skutkuje niedowładami, a w efekcie nawet trwałą niepełnosprawnością. Nieleczona choroba może doprowadzić również do przewlekłych bólów stawów, trudnych do zdiagnozowania, być powodem depresji, a nawet skutkować zanikiem mięśni! Warto poddać się odpowiednim testom, które potwierdzą lub wykluczą tę chorobę. 
 

Zobacz także inne choroby i tematy związane z kleszczami:
 

 

Kleszczowe zapalenie opon mózgowych - zapobieganie

Profilaktyka tej choroby, związana jest w dużej mierze z walką z kleszczami. Dostępne są też szczepionki przeciw KZM. Aby skutecznie ochronić się przed zakażeniem konieczne jest przyjęcie trzech dawek szczepienia pierwotnego oraz dawek przypominających co 3-5 lat. Szczepionki przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu cechuje wysoka skuteczność. Po wyprawie do lasu, czy na tereny trawiaste, należy niezwłocznie obejrzeć całe swoje ciało i sprawdzić, czy gdzieś nie zadomowił się kleszcz. Owady te lubią przyczepiać się głównie do skóry miękkiej, czyli w załamaniach: pod pachami, za uchem, w pachwinach. Coraz częściej jednak lokują się także na głowie! Jeśli kleszcz zostanie dostrzeżony, należy niezwłocznie udać się na pogotowie i wyjąć kleszcza. Warto od razu wykonać badania laboratoryjne insekta, dzięki czemu łatwiej będzie można stwierdzić, czy był zarażony i czy należy podjąć leczenie. Niestety, gorzej jest, gdy kleszcz sam odpadnie i człowiek nie będzie zdawać sobie sprawy z ukąszenia. Wtedy w przypadku wystąpienia podejrzanych objawów, należy zgłosić się do lekarza.

Zapobiegać tej chorobie można poprzez zastosowanie ochrony przed kleszczami, czyli zakupić odpowiednie preparaty na kleszcze. Warto także ubierać długi rękaw i spodnie z długimi nogawkami. Dobrze jest wystrzegać się spożywania wyrobów mleczarskich, pochodzących z gospodarstw wiejskich, jeśli są to produkty nieprzebadane oraz niepasteryzowane.
 

 

 

Uwaga!

• Powyższa porada jest jedynie sugestią i spisem informacji z wielu renomowanych źródeł i w przypadku problemów zdrowotnych nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Zawsze w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem !
• Informacje opierają się na stanie wiedzy z dnia publikacji 13.07.2018 i mogą ulec zmianie.